"AZƏRBAYCAN QADINLARI " LEYLA MƏMMƏDBƏYOVA

"RADİOFM.az" AZƏRBAYCAN QADINLARI SİLSİLƏSİNDƏN İLK TƏYYARƏÇİ QADIN HAQQINDA YAZIR.

Leyla Məmmədbəyova 17 sentyabr 1909-cu ildə Bakıda anadan olub. Leyla Məmmədbəyova ilk təhsilini Bakıda alıb. 1918-ci ildə ermənilərin azərbaycanlılara qarşı həyata keçirdikləri mart soyqırımı ərəfəsində ailəsi ilə birlikdə Həştərxanda məskunlaşıblar. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti yarandıqdan sonra Bakıya köçüblər. İlk əmək fəaliyyətinə 1930-cu ildən başlayan Leyla Məmmədbəyova sənət təhsilini Bakı Aeroklubunda almış və ilk uçuşunu 1931-ci ildə yerinə yetirmişdir. Təhsilini 1932-ci ildən Moskvada davam etdirən Məmmədbəyova 1933-cü il, martın 17-də Moskvanın Tuşino Aerodromunda U-2 təyyarəsindən paraşüt ilə atlanaraq Sovet İttifaqının ikinci qadın paraşütçüsü olmuşdur (Nina Kamnevadan sonra). 1934-cü ildə Cənubi Qafqaz Respublikaları arasında keçirilən paraşütçülər yarışında birinci yeri tutmuş və 1941-ci ilədək artıq aviasiya mayoru olmuşdu. Sonralar sənətini Bakı Aeroklubunda müəllim kimi davam etdirmişdir.



Aeroklubun bağlanmasına görə o, desantçı və paraşütçü kurslarını tədris etməyə icazə almışdı. O, müharibə illəri ərzində yüzlərlə desantçı və 4 min paraşütçü hazırlayıb cəbhəyə yollamışdı. Onların arasında iki nəfər Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görülmüşdür. Məmmədbəyova təyyarəçi karyerasını 1949-cu ildə son uçuş ilə başa çatdırmış, sonralar OADKYC-nin Bakı filialında sədr müavini kimi çalışmışdır. 1961-ci ildə təqaüdə çıxmışdır.

Leyla Məmmədbəyova 1925-ci ildə Nardaran qəsəbəsində dünyaya gəlmiş, Azərbaycanın tanınmış mütəxəssislərindən olan Bəhram Firudin oğlu Məmmədbəyovla ailə həyatı qurmuşdur. 16 yaşında ikən ilk övladı dünyaya gəlib.

Leyla Məmmədbəyovanın böyük oğlu Firudin İkinci dünya müharibəsində, kiçik oğlu Xanlar isə Qarabağda vuruşmuşdur.

Yetkinlik yaşına çatmamış dörd uşaq anası (uşaqlarının sayı isə ümümən altı nəfər idi) mayor Məmmədbəyovanın Böyük Vətən müharibəsində iştirakına imkan verilmədi.

XATİRƏSİNƏ:

Qadın təyyarəçiyə bir sıra şeir və kinofilm həsr olunmuş, 1995-ci ildə haqqında sənədli film də çəkilmişdir. 1934-cü ildə çəkilən "İsmət" bədii filmi məhz Leyla xanıma həsr olunmuşdur.

Azərbaycan SSR xalq şairi Səməd Vurğunun 1935-ci ildə yazıdığı "Leyla" şeiri Leyla Məmmədbəyova həsr olunub.

Qazaxıstanın istehsal etdiyi "Leyla" PUA-sı Leyla Məmmədbəyovanın şərəfinə adlandırılıb.

TƏLTİFLƏRİ:

"Şərəf nişanı" ordeni — 27 yanvar 1936
"Əməkdə fərqlənməyə görə" medalı — 25 fevral 1946



Kanadanın nüfuzlu “Thej.ca” yəhudi media platformasında “Şərqin ilk təyyarəçi qadınının irsinə ehtiram göstərək” sərlövhəli məqalə dərc olunub.

Siyasi şərhçi Reyçel Avrahamın müəllifi olduğu və azərbaycanlı təyyarəçi qadından bəhs edən məqalədə əksər qadınların həyat yoldaşı və anadan fərqli rolda çıxış etməyə cəsarət göstərmədiyi bir dövrdə Leyla Məmmədbəyovanın təkcə Azərbaycan tarixində deyil, eləcə də Qafqazda, Cənubi Avropada və müsəlman Şərqində ilk təyyarəçi qadın kimi şöhrət qazandığı bildirilib.

Məqalədə vurğulanıb ki, “səmanın xanımı” ləqəbli azərbaycanlı Leyla Məmmədbəyova 1931-ci ildə Cənubi Avropadan Mərkəzi Asiyaya təkbaşına uçan ilk təyyarəçi qadın olub. 1941-ci ilə qədər o, sovet ordusunda yüzlərlə hərbi təyyarəçi və 4000-ə yaxın paraşütçü yetişdirərək, eskadron komandiri rütbəsinə qədər yüksəlib, bütün bunların fonunda altı uşaq da böyütməyə imkan tapıb.



Qeyd edilib ki, İkinci Dünya müharibəsi illərində faşistlərə qarşı vuruşmuş sovet pilotlarını yetişdirən cəsarətli qadın Leyla Məmmədbəyova yaşadığı müddətdə canlı əfsanə və qadınların əlçatmaz saydıqları arzuların rəmzi olub. 1930-cu illərin ortalarında Moskvanın “Oqonyok” jurnalı onun şəklini üz qabığına qoyaraq yazırdı: “Azərbaycan qadını Şərqin ilk təyyarəçi qadınıdır”.
Tezliklə onun şöhrəti Sovet İttifaqına yayılıb, cəmi bir neçə il əvvəl adi evdar qadın olan, heç kimdən heç nə ilə fərqlənməyən qadın öz cəsarəti ilə Azərbaycan tarixində silinməz iz qoyub. Müəllif qeyd edib ki, 1931-ci ildə ilk uçuşunu həyata keçirən Məmmədbəyova 1933-cü ildə Nina Kamenevadan sonra Sovet İttifaqında ikinci qadın paraşütçü olub. Vurğulanıb ki, Məmmədbəyovanın və tarixdəki digər ilklərə imza atmış qadınlaırn irsinə ehtiram sərgiləmək çox vacibdir, çünki onların bacardıqları heç zaman adi hal kimi qəbul edilməməlidir.



Leyla Məmmədbəyovilin 1989-cu ilin iyulunda vəfat edib və II Fəxri Xiyabanda dəfn olunub.

QƏLƏMƏ ALDI: PİYALƏ BAYRAMQIZI